Moonlight ~ điện ảnh

Chấm điểm: 4/4.

“Này, anh là ai?”¹

Phim chính kịch bấy lâu nay vẫn say sưa với chủ đề bản ngã, nhưng hiếm khi nào vấn đề đó lại được khai thác hùng hồn và đẹp đến thắt lòng như trong tuyệt tác của Barry Jenkins mang tên “Moonlight” - “Ánh Trăng”, một trong những phim tính túy do Mỹ sản xuất năm 2016. “Moonlight” là một bộ phim trữ tình mà vẫn không xa rời khỏi tuyến nhân vật, một sự cân bằng đáng chiêm ngưỡng. Đây là một trong số ít tác phẩm điện ảnh vừa toàn tâm toàn ý tập trung vào nhân vật, mà đồng thời vẫn tạo cảm giác rằng nó đang chạm tới những chủ đề vĩ mô như bản ngã, xu hướng tình dục, gia đình, và trên tất cả, là nam tính. Thế nhưng phim không dạy đời cũng không giáo điều. Nó là một bộ phim phản ánh những chủ đề sâu sắc, phức tạp đó - đầu tiên và trước hết - qua hệ thống nhân vật. Phim của Jenkins tự tin ở mọi khía cạnh mà một nhà phê bình có thể dùng từ này để miêu tả. Từng phân đoạn diễn xuất, từng cảnh phim, từng đoạn nhạc, từng khung cảnh ấm áp quen thuộc - đây là một trong những phim hiếm hoi không vướng phải lỗi nào, và đạt tới cao trào không phải bằng cảnh kĩ xảo máy tính hay bằng thắt nút trong kịch bản, mà bằng một cuộc đối thoại thuộc hàng những cảnh xuất sắc nhất trong nhiều năm trời.

Nhân vật chính của “Moonlight” phản ánh sự nam tính đầy mâu thuẫn và bất ổn của thanh niên da màu ở Mỹ, thậm chí ngay trong cách anh được giới thiệu. Bộ phim được phân thành ba chương: “Oắt con”, “Chiron” và “Đen”, ba cái tên cùng chỉ một người mà ta sẽ theo chân từ lúc ấu thơ rồi tuổi thiếu niên đến trưởng thành. Một cậu bé, và sau này là một người đàn ông, chật vật tìm chỗ đứng giữa thế giới; một nhân vật được ghép nối bởi sự diễn xuất của ba diễn viên riêng biệt, đều là những diễn viên tài năng

Phim bắt đầu khi Chiron còn bé (Alex R. Hibbert), bọn bắt nạt ở trường gọi cậu là “Oắt con”. Ta thấy cậu bé đang chạy trốn vào một căn hộ bịt ván kín mít, mong trốn khỏi đám trẻ đang đuổi đánh. Ở đó Oắt con được tìm thấy bởi Juan (vai diễn để đời của Mahershala Ali), tên buôn ma túy địa phương. Juan dẫn cậu bé đi ăn, còn đưa cậu về chỗ của hắn, ở đó cậu gặp bạn gái hắn tên Teresa (Janelle Monáe). Oắt con thích gia đình tạm bợ này. Cha cậu mất rồi, còn mẹ cậu, Paula (Naomie Harris), tình cờ lại là khách hàng ruột của Juan. Juan gần như trở thành người cha thứ hai, nhưng mối quan hệ này không dễ đoán như vậy. Juan nhìn thấy có điều gì đó tốt đẹp ở Chiron và muốn giúp đỡ cậu nhóc ít nói này, dù hắn đang cung cấp món hàng hủy hoại cuộc sống gia đình cậu.

Phim nhảy sang giai đoạn Chiron đang tuổi thiếu niên, đối mặt với sự bắt nạt còn dữ dội hơn và những câu hỏi về xu hướng tình dục. Đó là những năm mà ai ai cũng khoe chiến tích tình trường lừng lẫy, còn một thiếu niên như Chiron (giờ do Ashton Sanders thủ vai) lại vật lộn đi tìm bản thân, nhất là khi giờ đây mọi ảo tưởng về một gia đình bình thường đã tiêu tan. Cậu hoàn toàn tay trắng, tứ cố vô thân, và duy có sự tử tế từ người bạn Kevin (lúc này do Jharrel Jerome đóng) mới mang lại được chút bình yên. Nhưng kể cả điều đó cũng không còn khi mà lòng trắc ẩn thật quá khan hiếm vào thời buổi này, ở nơi này và lứa tuổi này, khi mà người trẻ tin rằng bạo lực chính là câu trả lời giúp xoa dịu họ và cho phép họ hòa nhập.

Cuối cùng, ta gặp Chiron ở tuổi trưởng thành, được thể hiện với sự tinh tế rất ấn tượng bởi Trevante Rhodes. Kevin (giờ là diễn viên André Holland trong phim “The Knick”) tìm đến một Chiron đã rất khác xưa, và mọi chủ đề của phim hòa quyện lại thật âm vang và đầy cảm xúc mà không cần đến độc thoại nội tâm hay nhạc kịch khiên cưỡng. Theo một cách nào đó, “Moonlight” là chuyện đời của một cậu bé bên lề xã hội, một thằng nhóc nhạt nhẽo không ai thèm chơi cùng và cũng chẳng có gia đình ở bên, cứ thế mà tan vào đêm.

Bộ ba diễn xuất tạo nên nhân vật Chiron từ Hibbert, Sanders đến Rhodes đều được Jenkins gọt giũa cẩn thận. Ông đã chỉ đạo rằng họ không cần bắt chước y hệt nhau mà phải chuyển tải được sự trưởng thành. Ta có thể thấy đôi mắt u buồn của cậu bé Chiron vẫn còn phảng phất ở người đàn ông Chiron. “Moonlight” có nguy cơ trở nên rời rạc, đặc biệt khi ba diễn viên cùng đóng một nhân vật, nhưng thật kinh ngạc là phim không hề bị ngắt quãng. Jenkins đã làm việc với các diễn viên để tạo ra sự liền mạch từ chương này sang chương khác, ngay cả khi dàn cast có thay đổi thường xuyên. Ông cũng tìm ra được những màn hóa thân tuyệt vời từ Ali và Harris - hai diễn viên thủ vai những người có ảnh hưởng to lớn nhất trong đời Chiron.

Jenkins cùng đội ngũ quay phim quay hình một Miami ta không thường được thấy, sử dụng bối cảnh rất tài tình, đặc biệt là cách nước và bãi biển giống như một khoảng nghỉ giữa những bộn bề của thế giới. Nhưng “Moonlight” là phim về những mặt người. Đôi mắt của Chiron nói lên bao điều không ai dạy cậu làm sao để diễn tả thành lời. Trẻ, nghèo, đồng tính và gần như không có bạn bè - cậu là kiểu người như chỉ chực tan biến đi vì thật nhạt nhòa lạc lõng giữa dòng đời. Trong những cuộc đối thoại đáng nhớ của “Moonlight” (do Jenkins viết, phóng tác từ vở kịch của Tarell McCraney), Chiron có nói cậu khóc nhiều đến mức cậu có cảm giác mình sẽ tan thành nước mà lăn vào lòng đại dương.

“Moonlight” quả là có lời thoại rất đáng nhớ, nhưng những điều không thốt ra mới thực sự để lại dư âm. Đó là vẻ mặt của một người cha hờ bất hảo khi đứa bé hỏi hắn tại sao những đứa trẻ khác lại chế nhạo nó. Đó là cái liếc mắt lo âu giữa hai người trẻ, biết rằng mối quan hệ này có gì đó khác biệt nhưng xã hội vẫn chưa cho họ được từ ngữ nào để diễn tả nó. Và cảnh cuối cùng - khi mà Jenkins biết rằng ông đã làm xong phần nền móng, giờ tin tưởng vào diễn viên và để cho cảm xúc của những điều chưa nói trở thành cú hích mạnh mẽ, cảnh cuối cùng đó là lúc phim đạt sức công phá cao nhất. Jenkins hiểu một cách sâu sắc rằng chính mối liên kết giữa con người với con người là thứ tạo nên chúng ta, thay đổi con đường ta đi và làm ta trở nên như ngày hôm nay.

Người viết: Brian Tallerico.

Người dịch: Bích Hà.

Hiệu đính: Lê Nguyên Thảo.

Bài gốc: http://www.rogerebert.com/reviews/moonlight-2016

1. Nguyên gốc là “Who is you, man?”, lời thoại trong phim và sai ngữ pháp có chủ đích.